5 Do każdej grupy bezkręgowców (1–3) dobierz właściwy opis (A–D). (0– 3 p.) 1. Parzydełkowce. 2. Płazińce. 3. Mięczaki. A. W większości pasożyty o wydłużonym, silnie spłaszczonym ciele. B. Zwierzęta o delikatnym, miękkim ciele, które u większości z nich jest chronione muszlą. C.

Plan wynikowy Dział programu Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) 1 2 3 4 5 6 7 I. Podstawy biologii 1. Biologia – nauka o życiu Uczeń • wyjaśnia znaczenie pojęcia biologia • wymienia dziedziny biologii • wymienia źródła wiedzy biologicznej Uczeń • wyjaśnia, do czego służą przewodniki i klucze do oznaczania gatunków • omawia zasady posługiwania się mikroskopem • prowadzi obserwacje mikroskopowe Uczeń • przeprowadza proste doświadczenie • odróżnia próbę badawczą od kontrolnej • potrafi samodzielnie wykonać preparat mikroskopowy • wymienia etapy metody naukowej Uczeń • sporządza dokumentację przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia przyrodniczego • formułuje hipotezy i wyciąga wnioski Uczeń • samodzielnie planuje i wykonuje doświadczenia zgodnie z regułami stosowanymi przez naukowców • rozwija swoje zainteresowania przyrodnicze • korzysta z różnych źródeł wiedzy 2. Budowa komórki • podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych • wymienia pierwiastki i związki chemiczne występujące w komórkach • wymienia struktury komórkowe • podaje różnice występujące między komórkami • sporządza preparat mikroskopowy i dokonuje jego obserwacji • wykonuje rysunek preparatu oglądanego pod mikroskopem • omawia rolę struktur komórkowych • wymienia struktury wspólne dla komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych • wymienia różnice występujące między komórkami roślinnymi, zwierzęcymi i bakteryjnymi • omawia współdziałanie poszczególnych struktur komórkowych • wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia • podaje kryteria podziału związków chemicznych • planuje i wykonuje doświadczenie wykazujące półprzepuszczalność błon komórkowych oraz zjawisko plazmolizy 3. Czynności życiowe organizmów • wymienia czynności życiowe organizmów • dzieli organizmy na samożywne i cudzożywne • wymienia sposoby oddychania organizmów • podaje znaczenie pojęcia rozmnażanie się • wymienia sposoby rozmnażania się • wyjaśnia znaczenie fotosyntezy i oddychania dla organizmów i środowiska • wyjaśnia, na czym polega wydalanie i reagowanie na bodźce • wskazuje substraty i produkty reakcji fotosyntezy, chemosyntezy oraz oddychania tlenowego i beztlenowego • podaje przykłady wykorzystania energii przez organizmy • omawia rodzaje ruchu • przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji alkoholowej wydziela się dwutlenek węgla • porównuje sposoby oddychania pod względem wydajności • wskazuje cechy wspólne i różniące fotosyntezę oraz chemosyntezę • wyjaśnia, dlaczego rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie bezpłciowe • omawia tropizmy i nastie • podaje przykłady roślin, u których występują tropizmy i nastie • przeprowadza doświadczenie wykazujące fototropizm dodatni pędu 1 2 3 4 5 6 7 4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy • wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka • wymienia nazwy jednostek klasyfikacji organizmów • podaje przykłady organizmów należących do pięciu królestw • podaje przykłady nazw gatunkowych • podaje podstawy podziału organizmów na pięć królestw • rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie cech ich budowy • podaje znaczenie pojęcia gatunek • podaje przykłady chorób wirusowych i sposoby zapobiegania im • ocenia sztuczne i naturalne systemy klasyfikacji organizmów • wyjaśnia, na czym polega hierarchia taksonów w systematyce • posługuje się prostym kluczem do oznaczania gatunków • wyjaśnia, dlaczego wirusów nie można zaliczyć do żadnego z pięciu królestw organizmów • omawia budowę wirusa • dokonuje podziału wirusów ze względu na infekowane organizmy • wskazuje różnice między kluczem numerycznym a graficznym • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki • konstruuje prosty klucz graficzny lub numeryczny • omawia cykle życiowe wirusów (lityczny i lizogenny) II. Budowa i funkcjo­ nowanie bakterii, protistów i grzybów 5. Bakterie –najmniejsze organizmy • wymienia przykłady środowisk życia bakterii • podaje charakterystyczne cechy komórki bakteryjnej i wymienia rodzaje kształtów komórek bakteryjnych • określa znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • wymienia rodzaje skupisk bakterii • wymienia podstawowe czynności życiowe bakterii • wskazuje skutki obecności bakterii pasożytniczych w organizmach • omawia sposoby rozmnażania się, oddychania i odżywiania się bakterii • wyjaśnia rolę przetrwalników u bakterii • wyjaśnia znaczenie procesu płciowego bakterii • wskazuje cechy budowy i czynności życiowych bakterii warunkujące ich bardzo szerokie rozprzestrzenienie • • wykazuje związek między obecnością w organizmie człowieka symbiotycznych bakterii a jego stanem zdrowia 6. Różno­ rodność protistów • wymienia trzy grupy organizmów zaliczanych do protistów • podaje przykłady pospolitych gatunków protistów i określa miejsca ich występowania • wymienia czynności życiowe protistów • dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów jednokomórkowych • omawia budowę protistów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych • charakteryzuje czynności życiowe protistów • uzasadnia podział protistów na roślinopodobne, grzybopodobne i zwierzęcopodobne • wymienia cechy wspólne i różniące poszczególne grupy protistów • prowadzi hodowlę pantofelka • wykonuje preparaty mikroskopowe protistów • wyjaśnia negatywne i pozytywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla człowieka • przedstawia udział protistów zwierzęcopodobnych w samooczyszczaniu się wód • wykazuje rolę protistów zwierzęcopodobnych w biologicznym oczyszczaniu ścieków w oczyszczalniach 7. Grzyby –cudzożywne plechowce • wymienia warunki życia grzybów • wymienia czynności życiowe grzybów • wymienia komponenty budowy porostu • omawia na przykładach budowę grzybów • charakteryzuje czynności życiowe grzybów • wymienia przykłady grzybów pasożytniczych • podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i dla człowieka • wymienia związki symbiotyczne grzybów • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i dla drzewa • określa rolę grzybów i glonów w plesze porostów • wyjaśnia znaczenie pojęcia grzybica • wskazuje cechy budowy porostów warunkujące ich pionierskie właściwości oraz znaczenie w ocenie stanu czystości powietrza • odróżnia grzyby jadalne od trujących • rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów • posługuje się skalą porostową • ocenia stan czystości powietrza w miejscu zamieszkania na podstawie skali porostowej 1 2 3 4 5 6 7 III. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia roślin 8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych • wyjaśnia znaczenie pojęć tkanka i organ • wymienia rodzaje tkanek roślinnych • wymienia funkcje wskazanych tkanek • wskazuje miejsce występowania określonych tkanek w roślinie • rozpoznaje tkanki na schematach i w obrazie mikroskopowym • wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek stałych i twórczych • sporządza preparaty mikroskopowe tkanek i dokonuje ich obserwacji • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie • wskazuje przystosowania roślin do określonych warunków • wskazuje wytwory tkanki okrywającej liścia, korzenia i łodygi • wskazuje przydatność wytworów tkanki okrywającej u roślin • wskazuje struktury wydzielnicze roślin i omawia ich znaczenie • omawia związek budowy określonych tkanek z ich funkcjami • wykazuje, na czym polega niejednorodność drewna i łyka 9. Budowa i funkcje organów roślinnych • wymienia organy wegetatywne i generatywne • podaje podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • wymienia podstawowe funkcje łodygi i liści • omawia budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liści • wskazuje cechy budowy zewnętrznej liścia uwzględniane przy oznaczaniu gatunków roślin • omawia budowę wewnętrzną korzenia, łodygi, liści • rozpoznaje i wskazuje na schematach tkanki budujące korzeń, łodygę i liść • prowadzi obserwacje mikroskopowe preparatów przekroju poprzecznego korzenia, łodygi i liścia • wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem • wykazuje na przykładach znaczenie modyfikacji organów w zajmowanym przez rośliny środowisku życia i pełnionych funkcjach • prowadzi hodowlę wodną fasoli • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące przewodzenie wody z korzenia do łodygi 10. Mszaki – rośliny o cechach plechowców i organow- ców • wymienia miejsca występowania mszaków • wyróżnia elementy budowy mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i dla człowieka • omawia elementy budowy mszaków w związku z pełnionymi przez nie funkcjami • wymienia sposoby rozmnażania się mszaków • odróżnia pokolenie płciowe mszaków od bezpłciowego • wyjaśnia znaczenie pojęć gametofit i sporofit • analizuje budowę mszaków i wskazuje u nich cechy plechowców • wskazuje cechy mszaków warunkujące to, że są roślinami pionierskimi • wykazuje związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą a rozmnażania bezpłciowego ze środowiskiem lądowym • wyjaśnia znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność • omawia przemianę pokoleń u mszaków, korzystając ze schematu 11. Paprotniki – pierwsze organowce • wymienia środowiska życia paprotników • odróżnia paprotniki od innych roślin • omawia znaczenie organów u paproci • rozpoznaje po charakterystycznych • omawia sposoby rozmnażania się paprotników • uzasadnia przynależność • omawia tendencję do redukcji gametofitu • przedstawia procesy, które doprowadziły do powstania • przedstawia cykl rozwojowy paproci • przygotowuje i przedstawia prezentację • rozpoznaje i nazywa organy paproci cechach budowy grupy paprotników • omawia znaczenie paprotników współcześnie żyjących i kopalnych paprotników do organowców w minionych epokach węgla kamiennego dotyczącą życia w lesie karbońskim 12. Nago- nasienne – rośliny o nieosło- niętych nasionach • wymienia środowisko życia roślin nagonasiennych • wskazuje organy roślin nagonasiennych i wymienia ich funkcje • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • wskazuje na wybranych przykładach formy życiowe roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do środowiska życia • wyjaśnia znaczenie pojęć wiatropylność i wiatrosiewność • wykazuje, że kwiat to organ generatywny • omawia rolę nasienia jako organu przetrwalnego • rozpoznaje wybrane gatunki roślin nagonasiennych na podstawie ich charakterystycznych cech • określa, z jakiej rośliny pochodzi wskazana szyszka • rozróżnia na przykładach rośliny jednopienne od dwupiennych • wykazuje dominację sporofitu i redukcję gametofitu w cyklu rozwojowym sosny • omawia cykl rozwojowy sosny • wykazuje, że obecność łagiewki pyłkowej to duże osiągnięcie ewolucyjne • podaje i wskazuje na mapie przykłady zbiorowisk roślinnych, w których dominują rośliny nagonasienne 13. Okryto- nasienne – rośliny wytwarza- jące owoce • wymienia środowiska życia okrytonasiennych • wyjaśnia znaczenie pojęcia rośliny okrytonasienne • nazywa elementy kwiatu • rozpoznaje okrytonasienne wśród innych roślin • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • odróżnia kwiat od kwiatostanu • omawia różnice między zapyleniem a zapłodnieniem • wskazuje organy u roślin okrytonasiennych i podaje ich funkcje • omawia etapy powstawania owocu • wymienia rodzaje owoców i podaje ich przykłady • wymienia formy życiowe roślin okrytonasiennych i podaje ich przykłady • wyodrębnia cechy nasienia decydujące o jego charakterze przetrwalnym • wykazuje zależność miedzy budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania • omawia cykl życiowy rośliny okrytonasiennej • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział owoców na pojedyncze i zbiorowe, mięsiste i suche, pękające i niepękające, podając odpowiednie przykłady 14. Rośliny wybranego środowiska lądowego – zajęcia terenowe • wymienia formy życiowe roślin obserwowanych w terenie • wymienia czynniki niezbędne do życia roślin • określa przynależność rośliny do danej grupy na podstawie charakterystycznych cech • omawia wpływ człowieka na warunki życia roślin obserwowanych w terenie • wyjaśnia na przykładach różnice między rośliną zielną jednoroczną a wieloletnią (byliną) • uzasadnia potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki roślin • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przygotowuje zielnik roślin IV. Funkcjono- wanie organizmów roślinnych 15. Fotosynteza i transport substancji • wyjaśnia cel fotosyntezy • wymienia czynniki niezbędne do zajścia procesu fotosyntezy • dzieli czynniki wpływające na fotosyntezę na zewnętrzne i wewnętrzne • omawia fazy fotosyntezy: zależną i niezależną od światła • wykazuje związek między budową liścia a procesem fotosyntezy i oddychania • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność skrobi jako produktu fotosyntezy Plan wynikowy • wymienia związki transportowane w roślinie • omawia znaczenie fotosyntezy dla życia na Ziemi • wykazuje związek fotosyntezy z oddychaniem • wyjaśnia, na czym polega transport wody i związków organicznych w roślinie • wskazuje różnice między wymianą gazową roślin w dzień i w nocy • planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy 16. Rozmnaża- nie się roślin • podaje cel rozmnażania się roślin • wyróżnia główne sposoby rozmnażania się roślin (rozmnażanie bezpłciowe i płciowe) • wymienia czynniki wpływające na kiełkowanie nasion • wymienia formy rozmnażania bezpłciowego (wegetatywne i przez zarodniki) • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe • omawia praktyczne wykorzystanie różnych sposobów rozmnażania wegetatywnego • wykazuje wpływ wytworzenia nasion i owoców na zasięg występowania roślin nasiennych • porównuje przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych • przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające wpływ wody na kiełkowanie nasion • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że kiełkujące nasiona zużywają tlen 17. Sprawdzian wiadomości Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działów I–IV V. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia zwierząt 18. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych • wymienia główne rodzaje tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanek łącznych • podaje funkcje krwi • wymienia tkanki nabłonkowe i wyjaśnia ich funkcje • omawia budowę tkanek łącznych • wymienia rodzaje i miejsca występowania tkanek mięśniowych • omawia budowę neuronu • wymienia miejsca występowania nabłonków • wskazuje wspólne cechy tkanek łącznych • wykazuje różnice w budowie i funkcjonowaniu tkanek mięśniowych • omawia budowę i rolę elementów morfotycznych krwi • prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek • wskazuje związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami • wskazuje cechy wspólne tkanek mięśniowych • omawia rolę elementów neuronu oraz komórek glejowych • rozpoznaje na schematach i w obrazie mikroskopowym różne tkanki zwierzęce • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział tkanek zwierzęcych i ich rodzaje 19. Parzydełko- wce – naj- prostsze zwierzęta tkankowe • podaje środowiska życia parzydełkowców • omawia tryb życia polipa i meduzy • omawia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka • uzasadnia przynależność stułbiopławów, krążkopławów i koralowców do parzydełkowców • wymienia cechy krążkopławów, stułbiopławów i koralowców • uzasadnia przynależność krążkopławów, stułbiopławów i koralowców do najprostszych tkankowców na podstawie ich charakterystycznych cech • uzasadnia związek między trybem życia zwierzęcia a jego symetrią ciała • omawia budowę i sposób działania komórki parzydełkowej • przedstawia przemianę pokoleń u chełbi modrej 1 2 3 4 5 6 7 20. Płazińce, nicienie – zwierzęta w większo- ści pasożyt- nicze • podaje środowisko życia płazińców i nicieni • charakteryzuje kształt ciała płazińców i nicieni • rozpoznaje wybrane płazińce i nicienie na schematach • wyjaśnia, jak ustrzec się przed pasożytniczymi płazińcami i nicieniami • wymienia cechy tasiemca będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia • uzasadnia przynależność tasiemca uzbrojonego do płazińców, a glisty ludzkiej do nicieni • uzasadnia znaczenie obojnactwa dla tasiemca • wymienia płazińce i nicienie wolno żyjące • charakteryzuje dymorfizm płciowy u glisty ludzkiej • charakteryzuje symetrię ciała płazińców i nicieni • wyjaśnia znaczenie pojęć żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny • omawia cykle rozwojowe tasiemca uzbrojonego, glisty ludzkiej i włośnia krętego 21. Pierścienice – zwierzęta o segmento- wanym ciele • wymienia środowiska życia pierścienic • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby • podaje przykłady przedstawicieli skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • omawia budowę zewnętrzną skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • wymienia znaczenie pierścienic inne niż spulchnianie gleby • wskazuje związek budowy dżdżownicy, pijawki oraz nereidy ze środowiskiem i trybem życia • wymienia cechy wspólne skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów oraz cechy je różniące • wykazuje związek między budową pijawki a jej pasożytniczym trybem życia • prowadzi okresową hodowlę dżdżownicy • dokonuje obserwacji czynności życiowych dżdżownicy • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przeprowadza doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby 22. Stawonogi – zwierzęta o charaktery- stycznych odnóżach • wymienia środowiska życia stawonogów • wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi • rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt • rozpoznaje owada, skorupiaka i pajęczaka na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia budowę zewnętrzną raka stawowego, krzyżaka ogrodowego i biedronki siedmiokropki • wymienia typy aparatów gębowych owadów • wymienia typy odnóży lokomocyjnych owadów • podaje pozytywne i negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • dowodzi związku między budową aparatów gębowych owadów a rodzajem pobieranego przez nie pokarmu • wykazuje związek między budową odnóży a środowiskiem i trybem życia owada • określa rodzaj szkieletu stawonogów i omawia jego znaczenie • wskazuje zalety i wady szkieletu zewnętrznego • porównuje sposoby poruszania się stawonogów z innymi zwierzętami bezkręgowymi • analizuje materiały źródłowe dotyczące owadów – szkodników i przygotowuje prezentację na temat ich działalności 23. Mięczaki – zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą • wymienia środowiska życia mięczaków • rozpoznaje mięczaki wśród innych zwierząt • podaje przykłady zwierząt należących do ślimaków, małży i głowonogów • omawia budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga • omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka • wykazuje związek między budową a trybem życia mięczaków • omawia sposoby odżywiania się małży, ślimaków i głowonogów • wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły • wskazuje cechy wspólne i cechy odróżniające poszczególne grupy mięczaków • prowadzi hodowlę ślimaka winniczka lub zatoczka rogowego i dokumentuje wyniki przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość ślimaka na rodzaj pokarmu • dowodzi związku symetrii promienistej szkarłupni z ich trybem życia Plan wynikowy 1 2 3 4 5 6 7 24. Ryby – kręgowce wodne • wymienia części ciała ryby • wymienia nazwy płetw ryby • dzieli ryby na kostnoszkieletowe i chrzęstnoszkieletowe, podając przykłady • omawia pokrycie ciała ryb • wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność • podaje przykłady słodkowodnych i morskich gatunków ryb kostnoszkieletowych • uzasadnia związek linii nabocznej ze środowiskiem życia ryb • uzasadnia konieczność spożywania ryb przez człowieka • wyjaśnia, dlaczego łuskę ryby nazywa się jej metryką • wskazuje rolę pęcherza pławnego • przygotowuje i wygłasza referat na temat znaczenia ryb w środowisku i dla człowieka 25. Płazy – kręgowce dwóch środowisk • podaje miejsca występowania płazów • wymienia części ciała płazów bezogonowych i ogoniastych • podaje znaczenie płazów dla człowieka • omawia pokrycie ciała płazów • podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów • wskazuje przystosowania w budowie zewnętrznej płazów do życia w dwóch typach środowisk • wykazuje związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia • objaśnia mechanizm wentylacji płuc przy udziale jamy gębowo-gardzielowej • wykazuje związek między budową a trybem życia płazów • omawia sposób pobierania pokarmu przez płazy • wykonuje album „Nasze płazy" • wymienia cechy taksonomiczne wybranych płazów i cechy będące przejawem dymorfizmu płciowego 26. Gady – kręgowce, które opanowały ląd • określa środowisko życia gadów • wymienia części ciała jaszczurki, węża i żółwia • omawia znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka • omawia pokrycie ciała u gadów • podaje przykłady gadów występujących w Polsce • wykazuje związek między trybem życia a zmiennocieplnością • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów w Polsce • wykazuje wady i zalety pokrycia ciała gadów • wykazuje różnice między aktywnością życiową gadów strefy międzyzwrotnikowej i gadów występujących w Polsce oraz wskazuje i

Królowa muszla to zwierzęta o miękkim ciele i należą do tej samej grupy taksonomicznej mięczaków, co ostrygi, ośmiornice, kalmary i małże. Zazwyczaj żyją na rafach koralowych lub na pokładach traw morskich w płytkich, ciepłych wodach.

Mięczaki to jeden z najliczniejszych typów zwierząt występujących na świecie, który obejmuje ponad sto trzydzieści tysięcy gatunków. Swoją nazwę zawdzięczają faktowi, ze ich ciała są miękkie, choć część z nich posiada szkielet zewnętrzny, którą jest na przykład muszla. 1. Mięczaki dzielimy na trzy grupy, które odnoszą się do ich występowania. Są to mięczaki lądowe i wodne, na przykład ślimaki. Druga grupa to słodkowodne i morskie, czyli małże, a trzecia grupa dotyczy gatunków występujących tylko w morzach, czyli wszelkie głowonogi. 2. Największą grupą mięczaków są ślimaki. Na ich ciało składa się noga, głowa i worek trzewiowym a na grzbiecie zazwyczaj mają spiralną muszlę. Ślimaki posiadają w jamie gębowej specjalną tarkę za pomocą, której pozyskują i rozdrabniają jedzenie. 3. Zdecydowana większość ślimaków lądowych to roślinożercy, którzy szczególnie lubią grzyby, nawet te trujące. Natomiast w morzach występują również ślimaki mięsożerne, które można nazwać drapieżnikami. 4. Śluz, który pozostawiają za sobą ślimaki, jest przez nie produkowany specjalnie po to, by zmniejszyć tarcie, kiedy ślimak się przemieszcza. Dzięki niemu ślimak nie rani się, kiedy przemierza różne chropowate powierzchnie. 5. W przeciwieństwie do ślimaków, małże nie mają głowy, a całe ich ciało mieści się w dwóch muszelkach połączonych naturalnym zawiasem. Muszelki te są zamykane siłą mięśni małży. 6. Niektóre małże, na przykład omułek jadalny, produkują bisior, czyli wydzielinę, dzięki której przytwierdzają się do podłoża. W epoce renesansu bisior był bardzo cenionym tworzywem, z którego wykonywano ozdoby i dodatki do garderoby. Tkanina z bisiora była nie tylko mocna, ale i lekka, a rękawiczki z bisiora można było zmieścić w skorupce orzecha włoskiego. 7. Wiele małży posiada muszle, które od wewnątrz pokryte są masą perłową. Kiedy do środka wpadnie ziarenko piasku, małże otaczają je warstwą perłową i w ten sposób, po długim czasie, wewnątrz muszli rodzi się prawdziwa perła. 8. Przydacznia olbrzymia jest rekordzistką w świecie małży. Waży nawet do trzystu dwudziestu kilogramów. 9. Głowonogi to prawdziwe morskie drapieżniki, spośród których najpopularniejsze są ośmiornice i kałamarnice. Otwór gębowy jest u nich otoczony ośmioma lub dziesięcioma ramionami, z których dwa są dłuższe i stanowią swoiste czułki. Dzięki nim głowonogi chwytają nawet duże ofiary. 10. Niektóre mątwy i kałamarnice posiadają worek czernidłowy, w którym znajduje się atrament zwany sepią. Służy od do samoobrony. W razie zagrożenie mątwa wypuszcza dużą ilość sepii przez naturalny lejek i sprawia, że napastnik jej nie widzi.

U niektórych bezkręgowców, zwłaszcza tych o miękkim ciele, występuje tak zwany szkielet hydrostatyczny. Szkielet hydrostatyczny stanowi płyn wypełniający jamę ciała. Znajduje się on pod dużym ciśnieniem. Na ten płyn oddziałują otaczające go mięśnie, które ułożone są w działające przeciwstawnie grupy.

Layout 1 Wymagania edukacyjne dla klasy I gimnazjum Dział programu Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) 1 2 3 4 5 6 7 I. Podstawy biologii 1. Biologia – nauka o życiu Uczeń • wyjaśnia znaczenie pojęcia biologia • wymienia dziedziny biologii • wymienia źródła wiedzy biologicznej Uczeń • wyjaśnia, do czego służą przewodniki i klucze do oznaczania gatunków • omawia zasady posługiwania się mikroskopem • prowadzi obserwacje mikroskopowe Uczeń • przeprowadza proste doświadczenie • odróżnia próbę badawczą od kontrolnej • potrafi samodzielnie wykonać preparat mikroskopowy • wymienia etapy metody naukowej Uczeń • sporządza dokumentację przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia przyrodniczego • formułuje hipotezy i wyciąga wnioski Uczeń • samodzielnie planuje i wykonuje doświadczenia zgodnie z regułami stosowanymi przez naukowców • rozwija swoje zainteresowania przyrodnicze • korzysta z różnych źródeł wiedzy 2. Budowa komórki • podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych • wymienia pierwiastki i związki chemiczne występujące w komórkach • wymienia struktury komórkowe • podaje różnice występujące między komórkami • sporządza preparat mikroskopowy i dokonuje jego obserwacji • wykonuje rysunek preparatu oglądanego pod mikroskopem • omawia rolę struktur komórkowych • wymienia struktury wspólne dla komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych • wymienia różnice występujące między komórkami roślinnymi, zwierzęcymi i bakteryjnymi • omawia współdziałanie poszczególnych struktur komórkowych • wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia • podaje kryteria podziału związków chemicznych • planuje i wykonuje doświadczenie wykazujące półprzepuszczalność błon komórkowych oraz zjawisko plazmolizy 3. Czynności życiowe organizmów • wymienia czynności życiowe organizmów • dzieli organizmy na samożywne i cudzożywne • wymienia sposoby oddychania organizmów • podaje znaczenie pojęcia rozmnażanie się • wymienia sposoby rozmnażania się • wyjaśnia znaczenie fotosyntezy i oddychania dla organizmów i środowiska • wyjaśnia, na czym polega wydalanie i reagowanie na bodźce • wskazuje substraty i produkty reakcji fotosyntezy, chemosyntezy oraz oddychania tlenowego i beztlenowego • podaje przykłady wykorzystania energii przez organizmy • omawia rodzaje ruchu • przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji alkoholowej wydziela się dwutlenek węgla • porównuje sposoby oddychania pod względem wydajności • wskazuje cechy wspólne i różniące fotosyntezę oraz chemosyntezę • wyjaśnia, dlaczego rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie bezpłciowe • omawia tropizmy i nastie • podaje przykłady roślin, u których występują tropizmy i nastie • przeprowadza doświadczenie wykazujące fototropizm dodatni pędu 1 2 3 4 5 6 7 4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy • wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka • wymienia nazwy jednostek klasyfikacji organizmów • podaje przykłady organizmów należących do pięciu królestw • podaje przykłady nazw gatunkowych • podaje podstawy podziału organizmów na pięć królestw • rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie cech ich budowy • podaje znaczenie pojęcia gatunek • podaje przykłady chorób wirusowych i sposoby zapobiegania im • ocenia sztuczne i naturalne systemy klasyfikacji organizmów • wyjaśnia, na czym polega hierarchia taksonów w systematyce • posługuje się prostym kluczem do oznaczania gatunków • wyjaśnia, dlaczego wirusów nie można zaliczyć do żadnego z pięciu królestw organizmów • omawia budowę wirusa • dokonuje podziału wirusów ze względu na infekowane organizmy • wskazuje różnice między kluczem numerycznym a graficznym • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki • konstruuje prosty klucz graficzny lub numeryczny • omawia cykle życiowe wirusów (lityczny i lizogenny) II. Budowa i funkcjo­nowanie bakterii, protistów i grzybów 5. Bakterie –najmniejsze organizmy • wymienia przykłady środowisk życia bakterii • podaje charakterystyczne cechy komórki bakteryjnej i wymienia rodzaje kształtów komórek bakteryjnych • określa znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • wymienia rodzaje skupisk bakterii • wymienia podstawowe czynności życiowe bakterii • wskazuje skutki obecności bakterii pasożytniczych w organizmach • omawia sposoby rozmnażania się, oddychania i odżywiania się bakterii • wyjaśnia rolę przetrwalników u bakterii • wyjaśnia znaczenie procesu płciowego bakterii • wskazuje cechy budowy i czynności życiowych bakterii warunkujące ich bardzo szerokie rozprzestrzenienie • • wykazuje związek między obecnością w organizmie człowieka symbiotycznych bakterii a jego stanem zdrowia 6. Różno­rodność protistów • wymienia trzy grupy organizmów zaliczanych do protistów • podaje przykłady pospolitych gatunków protistów i określa miejsca ich występowania • wymienia czynności życiowe protistów • dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów jednokomórkowych • omawia budowę protistów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych • charakteryzuje czynności życiowe protistów • uzasadnia podział protistów na roślinopodobne, grzybopodobne i zwierzęcopodobne • wymienia cechy wspólne i różniące poszczególne grupy protistów • prowadzi hodowlę pantofelka • wykonuje preparaty mikroskopowe protistów • wyjaśnia negatywne i pozytywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla człowieka • przedstawia udział protistów zwierzęcopodobnych w samooczyszczaniu się wód • wykazuje rolę protistów zwierzęcopodobnych w biologicznym oczyszczaniu ścieków w oczyszczalniach 7. Grzyby –cudzożywne plechowce • wymienia warunki życia grzybów • wymienia czynności życiowe grzybów • wymienia komponenty budowy porostu • omawia na przykładach budowę grzybów • charakteryzuje czynności życiowe grzybów • wymienia przykłady grzybów pasożytniczych • podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i dla człowieka • wymienia związki symbiotyczne grzybów • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i dla drzewa • określa rolę grzybów i glonów w plesze porostów • wyjaśnia znaczenie pojęcia grzybica • wskazuje cechy budowy porostów warunkujące ich pionierskie właściwości oraz znaczenie w ocenie stanu czystości powietrza • odróżnia grzyby jadalne od trujących • rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów • posługuje się skalą porostową • ocenia stan czystości powietrza w miejscu zamieszkania na podstawie skali porostowej 1 2 3 4 5 6 7 III. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia roślin 8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych • wyjaśnia znaczenie pojęć tkanka i organ • wymienia rodzaje tkanek roślinnych • wymienia funkcje wskazanych tkanek • wskazuje miejsce występowania określonych tkanek w roślinie • rozpoznaje tkanki na schematach i w obrazie mikroskopowym • wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek stałych i twórczych • sporządza preparaty mikroskopowe tkanek i dokonuje ich obserwacji • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie • wskazuje przystosowania roślin do określonych warunków • wskazuje wytwory tkanki okrywającej liścia, korzenia i łodygi • wskazuje przydatność wytworów tkanki okrywającej u roślin • wskazuje struktury wydzielnicze roślin i omawia ich znaczenie • omawia związek budowy określonych tkanek z ich funkcjami • wykazuje, na czym polega niejednorodność drewna i łyka 9. Budowa i funkcje organów roślinnych • wymienia organy wegetatywne i generatywne • podaje podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • wymienia podstawowe funkcje łodygi i liści • omawia budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liści • wskazuje cechy budowy zewnętrznej liścia uwzględniane przy oznaczaniu gatunków roślin • omawia budowę wewnętrzną korzenia, łodygi, liści • rozpoznaje i wskazuje na schematach tkanki budujące korzeń, łodygę i liść • prowadzi obserwacje mikroskopowe preparatów przekroju poprzecznego korzenia, łodygi i liścia • wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem • wykazuje na przykładach znaczenie modyfikacji organów w zajmowanym przez rośliny środowisku życia i pełnionych funkcjach • prowadzi hodowlę wodną fasoli • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące przewodzenie wody z korzenia do łodygi 10. Mszaki – rośliny o cechach plechowców i organow- ców • wymienia miejsca występowania mszaków • wyróżnia elementy budowy mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i dla człowieka • omawia elementy budowy mszaków w związku z pełnionymi przez nie funkcjami • wymienia sposoby rozmnażania się mszaków • odróżnia pokolenie płciowe mszaków od bezpłciowego • wyjaśnia znaczenie pojęć gametofit i sporofit • analizuje budowę mszaków i wskazuje u nich cechy plechowców • wskazuje cechy mszaków warunkujące to, że są roślinami pionierskimi • wykazuje związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą a rozmnażania bezpłciowego ze środowiskiem lądowym • wyjaśnia znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność • omawia przemianę pokoleń u mszaków, korzystając ze schematu 11. Paprotniki – pierwsze organowce • wymienia środowiska życia paprotników • odróżnia paprotniki od innych roślin • omawia znaczenie organów u paproci • rozpoznaje po charakterystycznych • omawia sposoby rozmnażania się paprotników • uzasadnia przynależność • omawia tendencję do redukcji gametofitu • przedstawia procesy, które doprowadziły do powstania • przedstawia cykl rozwojowy paproci • przygotowuje i przedstawia prezentację 1 2 3 4 5 6 7 • rozpoznaje i nazywa organy paproci cechach budowy grupy paprotników • omawia znaczenie paprotników współcześnie żyjących i kopalnych paprotników do organowców w minionych epokach węgla kamiennego dotyczącą życia w lesie karbońskim 12. Nago- nasienne – rośliny o nieosło- niętych nasionach • wymienia środowisko życia roślin nagonasiennych • wskazuje organy roślin nagonasiennych i wymienia ich funkcje • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • wskazuje na wybranych przykładach formy życiowe roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do środowiska życia • wyjaśnia znaczenie pojęć wiatropylność i wiatrosiewność • wykazuje, że kwiat to organ generatywny • omawia rolę nasienia jako organu przetrwalnego • rozpoznaje wybrane gatunki roślin nagonasiennych na podstawie ich charakterystycznych cech • określa, z jakiej rośliny pochodzi wskazana szyszka • rozróżnia na przykładach rośliny jednopienne od dwupiennych • wykazuje dominację sporofitu i redukcję gametofitu w cyklu rozwojowym sosny • omawia cykl rozwojowy sosny • wykazuje, że obecność łagiewki pyłkowej to duże osiągnięcie ewolucyjne • podaje i wskazuje na mapie przykłady zbiorowisk roślinnych, w których dominują rośliny nagonasienne 13. Okryto- nasienne – rośliny wytwarza- jące owoce • wymienia środowiska życia okrytonasiennych • wyjaśnia znaczenie pojęcia rośliny okrytonasienne • nazywa elementy kwiatu • rozpoznaje okrytonasienne wśród innych roślin • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • odróżnia kwiat od kwiatostanu • omawia różnice między zapyleniem a zapłodnieniem • wskazuje organy u roślin okrytonasiennych i podaje ich funkcje • omawia etapy powstawania owocu • wymienia rodzaje owoców i podaje ich przykłady • wymienia formy życiowe roślin okrytonasiennych i podaje ich przykłady • wyodrębnia cechy nasienia decydujące o jego charakterze przetrwalnym • wykazuje zależność miedzy budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania • omawia cykl życiowy rośliny okrytonasiennej • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział owoców na pojedyncze i zbiorowe, mięsiste i suche, pękające i niepękające, podając odpowiednie przykłady 14. Rośliny wybranego środowiska lądowego – zajęcia terenowe • wymienia formy życiowe roślin obserwowanych w terenie • wymienia czynniki niezbędne do życia roślin • określa przynależność rośliny do danej grupy na podstawie charakterystycznych cech • omawia wpływ człowieka na warunki życia roślin obserwowanych w terenie • wyjaśnia na przykładach różnice między rośliną zielną jednoroczną a wieloletnią (byliną) • uzasadnia potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki roślin • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przygotowuje zielnik roślin IV. Funkcjono- wanie organizmów roślinnych 15. Fotosynteza i transport substancji • wyjaśnia cel fotosyntezy • wymienia czynniki niezbędne do zajścia procesu fotosyntezy • dzieli czynniki wpływające na fotosyntezę na zewnętrzne i wewnętrzne • omawia fazy fotosyntezy: zależną i niezależną od światła • wykazuje związek między budową liścia a procesem fotosyntezy i oddychania • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność skrobi jako produktu fotosyntezy 1 2 3 4 5 6 7 • wymienia związki transportowane w roślinie • omawia znaczenie fotosyntezy dla życia na Ziemi • wykazuje związek fotosyntezy z oddychaniem • wyjaśnia, na czym polega transport wody i związków organicznych w roślinie • wskazuje różnice między wymianą gazową roślin w dzień i w nocy • planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy 16. Rozmnaża- nie się roślin • podaje cel rozmnażania się roślin • wyróżnia główne sposoby rozmnażania się roślin (rozmnażanie bezpłciowe i płciowe) • wymienia czynniki wpływające na kiełkowanie nasion • wymienia formy rozmnażania bezpłciowego (wegetatywne i przez zarodniki) • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe • omawia praktyczne wykorzystanie różnych sposobów rozmnażania wegetatywnego • wykazuje wpływ wytworzenia nasion i owoców na zasięg występowania roślin nasiennych • porównuje przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych • przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające wpływ wody na kiełkowanie nasion • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że kiełkujące nasiona zużywają tlen V. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia zwierząt 17. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych • wymienia główne rodzaje tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanek łącznych • podaje funkcje krwi • wymienia tkanki nabłonkowe i wyjaśnia ich funkcje • omawia budowę tkanek łącznych • wymienia rodzaje i miejsca występowania tkanek mięśniowych • omawia budowę neuronu • wymienia miejsca występowania nabłonków • wskazuje wspólne cechy tkanek łącznych • wykazuje różnice w budowie i funkcjonowaniu tkanek mięśniowych • omawia budowę i rolę elementów morfotycznych krwi • prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek • wskazuje związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami • wskazuje cechy wspólne tkanek mięśniowych • omawia rolę elementów neuronu oraz komórek glejowych • rozpoznaje na schematach i w obrazie mikroskopowym różne tkanki zwierzęce • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział tkanek zwierzęcych i ich rodzaje 18. Parzydełko- wce – naj- prostsze zwierzęta tkankowe • podaje środowiska życia parzydełkowców • omawia tryb życia polipa i meduzy • omawia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka • uzasadnia przynależność stułbiopławów, krążkopławów i koralowców do parzydełkowców • wymienia cechy krążkopławów, stułbiopławów i koralowców • uzasadnia przynależność krążkopławów, stułbiopławów i koralowców do najprostszych tkankowców na podstawie ich charakterystycznych cech • uzasadnia związek między trybem życia zwierzęcia a jego symetrią ciała • omawia budowę i sposób działania komórki parzydełkowej • przedstawia przemianę pokoleń u chełbi modrej 1 2 3 4 5 6 7 19. Płazińce, nicienie – zwierzęta w większo- ści pasożyt- nicze • podaje środowisko życia płazińców i nicieni • charakteryzuje kształt ciała płazińców i nicieni • rozpoznaje wybrane płazińce i nicienie na schematach • wyjaśnia, jak ustrzec się przed pasożytniczymi płazińcami i nicieniami • wymienia cechy tasiemca będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia • uzasadnia przynależność tasiemca uzbrojonego do płazińców, a glisty ludzkiej do nicieni • uzasadnia znaczenie obojnactwa dla tasiemca • wymienia płazińce i nicienie wolno żyjące • charakteryzuje dymorfizm płciowy u glisty ludzkiej • charakteryzuje symetrię ciała płazińców i nicieni • wyjaśnia znaczenie pojęć żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny • omawia cykle rozwojowe tasiemca uzbrojonego, glisty ludzkiej i włośnia krętego 20. Pierścienice – zwierzęta o segmento- wanym ciele • wymienia środowiska życia pierścienic • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby • podaje przykłady przedstawicieli skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • omawia budowę zewnętrzną skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • wymienia znaczenie pierścienic inne niż spulchnianie gleby • wskazuje związek budowy dżdżownicy, pijawki oraz nereidy ze środowiskiem i trybem życia • wymienia cechy wspólne skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów oraz cechy je różniące • wykazuje związek między budową pijawki a jej pasożytniczym trybem życia • prowadzi okresową hodowlę dżdżownicy • dokonuje obserwacji czynności życiowych dżdżownicy • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przeprowadza doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby 21. Stawonogi – zwierzęta o charaktery- stycznych odnóżach • wymienia środowiska życia stawonogów • wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi • rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt • rozpoznaje owada, skorupiaka i pajęczaka na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia budowę zewnętrzną raka stawowego, krzyżaka ogrodowego i biedronki siedmiokropki • wymienia typy aparatów gębowych owadów • wymienia typy odnóży lokomocyjnych owadów • podaje pozytywne i negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • dowodzi związku między budową aparatów gębowych owadów a rodzajem pobieranego przez nie pokarmu • wykazuje związek między budową odnóży a środowiskiem i trybem życia owada • określa rodzaj szkieletu stawonogów i omawia jego znaczenie • wskazuje zalety i wady szkieletu zewnętrznego • porównuje sposoby poruszania się stawonogów z innymi zwierzętami bezkręgowymi • analizuje materiały źródłowe dotyczące owadów – szkodników i przygotowuje prezentację na temat ich działalności 22. Mięczaki – zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą • wymienia środowiska życia mięczaków • rozpoznaje mięczaki wśród innych zwierząt • podaje przykłady zwierząt należących do ślimaków, małży i głowonogów • omawia budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga • omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka • wykazuje związek między budową a trybem życia mięczaków • omawia sposoby odżywiania się małży, ślimaków i głowonogów • wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły • wskazuje cechy wspólne i cechy odróżniające poszczególne grupy mięczaków • prowadzi hodowlę ślimaka winniczka lub zatoczka rogowego i dokumentuje wyniki przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość ślimaka na rodzaj pokarmu • dowodzi związku symetrii promienistej szkarłupni z ich trybem życia 1 2 3 4 5 6 7 23. Ryby – kręgowce wodne • wymienia części ciała ryby • wymienia nazwy płetw ryby • dzieli ryby na kostnoszkieletowe i chrzęstnoszkieletowe, podając przykłady • omawia pokrycie ciała ryb • wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność • podaje przykłady słodkowodnych i morskich gatunków ryb kostnoszkieletowych • uzasadnia związek linii nabocznej ze środowiskiem życia ryb • uzasadnia konieczność spożywania ryb przez człowieka • wyjaśnia, dlaczego łuskę ryby nazywa się jej metryką • wskazuje rolę pęcherza pławnego • przygotowuje i wygłasza referat na temat znaczenia ryb w środowisku i dla człowieka 24. Płazy – kręgowce dwóch środowisk • podaje miejsca występowania płazów • wymienia części ciała płazów bezogonowych i ogoniastych • podaje znaczenie płazów dla człowieka • omawia pokrycie ciała płazów • podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów • wskazuje przystosowania w budowie zewnętrznej płazów do życia w dwóch typach środowisk • wykazuje związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia • objaśnia mechanizm wentylacji płuc przy udziale jamy gębowo-gardzielowej • wykazuje związek między budową a trybem życia płazów • omawia sposób pobierania pokarmu przez płazy • wykonuje album „Nasze płazy" • wymienia cechy taksonomiczne wybranych płazów i cechy będące przejawem dymorfizmu płciowego 25. Gady – kręgowce, które opanowały ląd • określa środowisko życia gadów • wymienia części ciała jaszczurki, węża i żółwia • omawia znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka • omawia pokrycie ciała u gadów • podaje przykłady gadów występujących w Polsce • wykazuje związek między trybem życia a zmiennocieplnością • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów w Polsce • wykazuje wady i zalety pokrycia ciała gadów • wykazuje różnice między aktywnością życiową gadów strefy międzyzwrotnikowej i gadów występujących w Polsce oraz wskazuje ich przyczyny • odróżnia krokodyle od aligatorów i gawiali 26. Ptaki – kręgowce aktywnie latające • podaje przykłady ptaków żyjących w różnych środowiskach • wymienia części ciała ptaków • omawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka • omawia pokrycie ciała ptaka • wyjaśnia rolę pokrycia ciała ptaka • omawia budowę pióra i wymienia rodzaje piór • wskazuje cechy umożliwiające ptakom latanie • przedstawia znaczenie piór i innych rogowych wytworów naskórka • wykazuje zależność między rozprzestrzenieniem się ptaków a ich stałocieplnością • wykazuje związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego pokarmu • wyjaśnia związek między obecnością grzebienia na mostku a trybem życia ptaka • rozpoznaje środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn 27. Ssaki – kręgowce wszechstron- ne i ekspan- sywne • podaje przykłady środowisk zajmowanych przez ssaki • wymienia części ciała ssaka • dzieli ssaki na wodne i lądowe, podając przykłady • omawia znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka • omawia pokrycie ciała ssaka • dzieli ssaki na ssaki niższe, prassaki i ssaki łożyskowe • wymienia przedstawicieli poszczególnych grup ssaków • wymienia cechy skóry umożliwiające ssakom utrzymanie stałej temperatury ciała • podaje kryteria podziału ssaków na prassaki, ssaki niższe i ssaki łożyskowe • wskazuje cechy różniące ssaki żyjące w różnych środowiskach • wykazuje różnorodność kończyn ssaków w związku z zajmowanymi środowiskami • omawia związek między funkcjonowaniem zmysłów ssaka a trybem jego życia 1 2 3 4 5 6 7 28. Zwierzęta żyjące w wybranym środowisku – zajęcia terenowe • wymienia warunki życia zwierząt bezkręgowych i kręgowych obserwowanych w terenie • podaje sposób zachowania się ucznia podczas zajęć terenowych • określa przynależność zwierzęcia do odpowiedniej grupy systematycznej na podstawie jego charakterystycznych cech • podaje nazwy rodzajowe i gatunkowe spotkanych zwierząt • wymienia czynniki negatywnie wpływające na życie zwierząt • podaje sposoby ochrony zwierząt i środowiska ich życia • posługuje się kluczem do oznaczania pospolitych gatunków zwierząt • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • ocenia wpływ działalności człowieka na warunki życia zwierząt w wybranym środowisku VI. Funkcjono- wanie organizm- ów zwierząt 29. Odżywianie się zwierząt • dzieli składniki odżywcze na budulcowe, regulacyjne i dostarczające energii • wymienia etapy przetwarzania pokarmu • wymienia narządy tworzące układ pokarmowy ssaka • dokonuje podziału zwierząt ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu • wskazuje narządy w układzie pokarmowym ssaka • porównuje układ pokarmowy mięsożercy i roślinożercy • charakteryzuje poszczególne etapy przetwarzania pokarmu • wykazuje związek budowy narządu w układzie pokarmowym ssaka z jego rolą • wykazuje wyższość drożnego układu pokarmowego nad niedrożnym • odróżnia trawienie komórkowe od pozakomórkowego • wyjaśnia, jak funkcjonuje układ pokarmowy ssaka przeżuwającego • wykazuje związek uzębienia ssaków z rodzajem pobieranego przez nie pokarmu 30. Oddycha- nie zwierząt • podaje znaczenie pojęcia oddychanie • określa oddychanie jako proces dostarczający energii • wymienia rodzaje oddychania • wymienia narządy wymiany gazowej u zwierząt żyjących w wodzie i na lądzie • wyjaśnia różnice między oddychaniem tlenowym a beztlenowym • wskazuje narządy budujące układy oddechowe u wybranych zwierząt bezkręgowych i kręgowych • omawia różnice między układem krwionośnym otwartym a zamkniętym • omawia budowę narządów wymiany gazowej u wybranych zwierząt bezkręgowych i kręgowych • omawia sposób transportu gazów oddechowych i innych substancji w organizmie zwierząt bezkręgowych i kręgowych • wykazuje związek między sposobem wymiany gazowej a rozmiarami zwierzęcia • wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania u ptaków • wymienia narządy tworzące układ krwionośny u zwierząt kręgowych i podaje ich rolę • omawia krążenie krwi u płazów, uwzględniając krążenie skórne 31. Ruch zwierząt • omawia znaczenie ruchu w życiu zwierząt • wymienia sposoby poruszania się zwierząt w zależności od środowiska życia • wymienia szkielet i mięśnie jako części układu ruchu • wykazuje związek między trybem życia zwierząt a sposobami poruszania się • rozróżnia szkielet wewnętrzny i zewnętrzny • charakteryzuje ruch rzęskowy i mięśniowy • wykazuje różnice w budowie szkieletu u zwierząt bezkręgowych i kręgowych • omawia plan budowy szkieletu zwierząt kręgowych • uzasadnia wyższość szkieletu wewnętrznego nad zewnętrznym • wskazuje na modelach elementy budujące szkielet ryby i ssaka oraz podaje ich rolę • wykazuje związek między budową szkieletu płazów, gadów i ptaków a ich środowiskami życia 1 2 3 4 5 6 7 32. Reagowanie na bodźce • podaje znaczenie pojęć bodziec i receptor • wymienia rodzaje układu nerwowego u zwierząt bezkręgowych • wymienia części układu nerwowego u zwierząt kręgowych • dzieli receptory ze względu na rodzaj odbieranych bodźców • podaje związek między budową układu nerwowego a trybem życia u zwierząt bezkręgowych • wymienia części ośrodkowego układu nerwowego u zwierząt kręgowych • podaje przykłady występowania chemoreceptorów, mechanoreceptorów, fotoreceptorów i termoreceptorów • omawia funkcje poszczególnych rodzajów receptorów • wymienia części mózgowia i podaje ich funkcje • wykazuje, że odbiór bodźców, ich analiza oraz szybkość reakcji na bodźce decydują o przeżyciu organizmu • omawia różnice między częściami mózgowia zwierząt kręgowych • wykazuje tendencje ewolucyjne w układzie nerwowym u zwierząt bezkręgowych • projektuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość stułbi płowej lub dżdżownicy ziemnej na bodźce 33. Rozmnaża- nie się zwierząt • wymienia sposoby rozmnażania się zwierząt • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe i bezpłciowe • wymienia rodzaje zapłodnienia • podaje różnice między rozwojem prostym a złożonym • podaje przykłady rozmnażania bezpłciowego • wyjaśnia znaczenie pojęć: dymorfizm płciowy, rozdzielnopłciowość, obojnactwo, samozapłodnienie, zapłodnienie krzyżowe • wymienia okresy rozwoju pozazarodkowego • wykazuje wyższość zapłodnienia krzyżowego nad samozapłodnieniem • wyjaśnia związek między ilością gamet a rodzajem zapłodnienia • porównuje zwierzęta jajorodne, jajożyworodne i żyworodne • wymienia błony płodowe i podaje ich funkcje • omawia cykle rozwojowe z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym • omawia cykl rozwojowy płazów • podaje kryterium podziału zwierząt na jajorodne, jajożyworodne i żyworodne • dzieli zwierzęta kręgowe na owodniowce i bezowodniowce • odróżnia okres rozwoju zarodkowego od pozazarodkowego • wyjaśnia powstawanie i rolę łożyska • wymienia części jaja ptaka i podaje ich funkcje • przygotowuje prezentację na temat rozmnażania się wybranego zwierzęcia lub grupy zwierząt

Wszystkie głowonogi to drapieżnikiżywią się małymi skorupiakami i rybami. Wielu nawet je padlinę. Głowonogi przyciągają pokarm mackami, na których znajdują się kubki smakowe. Natura obfituje w niesamowite stworzenia. A jednym z nich są mięczaki, to niezwykłe zwierzęta, które mogą istnieć w każdym zakątku naszej planety.

^{Mięczaki (Mollusca), jeden z trzech, obok stawonogów i strunowców, najbogatszych w gatunki typów świata zwierzęcego - co najmniej 130 tys. gatunków współczesnych. Odznacza się największym zróżnicowaniem budowy i rozmiarów ciała - od poniżej 1 mm (niektóre ślimaki) po przeszło 21 m (głębinowe głowonogi z rodzaju Architeuthis). Znane od początków kambru, zapewne wywodzące się jeszcze z prekambru, pełne zróżnicowanie osiągnęły w późnym kambrze i ordowiku i trwa ono do dziś. Pochodzenie niejasne, zapewne od organizmów podobnych do współczesnych wstężnic, najbliższe są im sikwiaki (teoria "wirkowa". Alternatywna "pierścienicowa" postuluje przodka zbliżonego do najpierwotniejszych pierścienic). Do mięczaków należą zwierzęta pierwouste o bruzdkowaniu spiralnym (poza głowonogami), z larwą typu trochoforylub veliger (oprócz głowonogów), o symetrii dwubocznej (utraconej przez wszystkie ślimaki w wyniku torsji, czyli obrotu worka trzewiowego w stosunku do nogi i głowy o 180°), głowie wyodrębnionej (poza małżami), układzie krwionośnym typu otwartego, ciele okrytym grzbietowo charakterystycznym płatem skórno-mięśniowym zwanym płaszczem. Płaszcz może okrywać tylko trzewia (ślimaki i głowonogi), ale zawsze tworzy charakterystyczną jamę płaszczową, w której znajdują się orzęsione ktenidia (często funkcjonujące jako skrzela, ale zapewne wyjściowo będące narządem zapewniającym przepływ wody przez jamę), gruczoły śluzowe i chemoreceptory, a także odbyt i ujścia narządów płciowych i wydalniczych. Płaszcz ma zdolność wytwarzania struktur mineralno-organicznych (głównie z węglanu wapnia w obrębie matrycy z białkowej konchioliny). Prawdopodobnie wobec zaniku zdolności regeneracji dobór naturalny premiował taką ochronę organizmu przed urazami mechanicznymi. Obok płaszcza drugą i ostatnią wspólną i unikalną cechą wszystkich mięczaków jest leżąca w gardzieli tarka (zanikła u małży, a zredukowana u niektórych ślimaków), zbudowana z szeregu rytmicznie powtarzanych, poprzecznych szeregów zębów opatrzonych guzkami, służąca do pobierania i rozdrabniania pokarmu. Skomplikowana budowa tarki zróżnicowana pomiędzy grupami, u form drapieżnych zęby większe i jest ich mniej w poprzecznym rzędzie (redukcja z kilkudziesięciu u roślinożernych do 1). Wyróżnia się 2 podtypy mięczaki: pierwotniejsze, reprezentowane przez paręset morskich gatunków obunerwce (Aculifera) z 2 gromadami: bruzdobrzuchy (Solenogastres), z nich bywają wyodrębniane Caudofoveata w pierwotniejszą gromadę, i chitony (Polyplacophora), oraz bardziej zróżnicowane muszlowce (Conchifera) z 5 gromadami: jednotarczowce (Monoplacophora), ślimaki (Gastropoda), głowonogi (Cephalopoda), małże (Bivalvia) i łódkonogi (Scaphopoda). Bruzdobrzuchy - robakowate, ryjące w dnie i polujące na drobne zwierzęta zamieszkujące osad, kilkumilimetrowe do kilkunastocentymetrowych, o strukturach zmineralizowanych w postaci igieł. Chitony - owalne, spłaszczone zwierzęta żyjące głównie w litoralu, zeskrobujące drobne glony z twardego podłoża (wyjątkowo - drapieżne), okryte na grzbiecie 8 wapiennymi płytkami niehomologicznymi z muszlą Conchifera. Jednotarczowce - do niedawna uważane za wymarłe, kilkanaście gatunków morskich, głębinowych zwierząt o czapeczkowatej muszli średnicy do paru cm. Z kopalnych jednotarczowców wyprowadza się pozostałe gromady muszlowców. Ślimaki - najbogatsza w gatunki (ok. 100 tys.) i najbardziej zróżnicowana gromada. Głównie morskie, ale też słodkowodne i - jedyne z mięczaków - lądowe (przeszło 30 tys. gatunków, na ogół w siedliskach wilgotnych, ale znane nawet pustynne). Muszla najczęściej spiralnie skręcona, u ruchliwych może zanikać, osiąga 60 cm, sam ślimak przeszło 1 m. W morzu większość w bentosie, ale też formy aktywnie pływające lub makroplanktoniczne. Roślinożerne, detritusożerne, drapieżne, szereg jadowitych. Głowonogi - rozkwit w erze mezozoicznej, obecnie mniej niż 1 tys. gatunków. Najpierwotniejsze łodzikowate (Nautiloidea: kilka gatunków Nautilus przetrwało do dziś) o zewnętrznej muszli z poprzecznymi przegrodami (aparat hydrostatyczny). Podobne były całkowicie wymarłe amonity (Ammonoidea), bliższe jednak współczesnym pozbawionym zewnętrznej muszli Coleoidea (mątwy, kalmary i głowonogi) niż łodzikom. Do Coleoidea należą największe mięczaki, aktywnie pływające (napęd odrzutowy: woda wyrzucana z jamy płaszczowej przez lejek) lub bentoniczne drapieżniki, o wysokim stopniu koncentracji centralnego układu nerwowego i wynikającej z tego najwyższej wśród bezkręgowców inteligencji, często o wielkich oczach o skomplikowanej budowie (największe znane oczy - do 30 cm średnicy - u Architeuthis), nodze zredukowanej do lejka i wieńcu 8 lub 10 ramion opatrzonych przyssawkami, otaczających otwór gębowy i służących do chwytania i przytrzymywania zdobyczy. Małże - przystosowane do osiadłego lub niemal osiadłego trybu życia, o muszli złożonej z dwóch połączonych zamkiem i więzadłem skorupek. Większość to filtratory, wychwytujące pokarm na rozbudowanych ktenidiach. Ok. 30 tys. gatunków, większość morskich, ale i słodkowodne. Przydacznie (Tridacna) osiągają 1,3 m długości i kilkaset kg wagi. Łódkonogi - muszla w postaci zwężającej się stożkowato rurki, kilkadziesiąt morskich gatunków. Mięczaki to zwierzęta trójwarstwowe, dwuboczne symetryczne, lub wtórnie asymetryczne, celomatyczne. Wszystkie mają pozbawione szkieletu miękkie ciało. Ciało jest nagie lub pokryte całkowicie lub częściowo muszlą.} Ciało ich jest miękkie, brak elementów szkieletowych. Ciało ŚLIMAKA podzielone jest na 3 CZĘŚCI 1. Głowa (wyjątek: małża) – oczy (proste; wyjątek: głowonogi – oko przypomina oko kręgowców – wysoko wyspecjalizowane) – czułki – otwór gębowy zaopatrzony w aparat gębowy RADULA (tarka-na dnie gardzieli nerki (są to silnie przekształcone metanefrydia) *ŚLIMAKI I GŁOWONOGI DWUSKRZELOWE 1 nerka, reszta ma 2 nerki UKŁAD NERWOWY *ŚLIMAKI ∙ trzy typy zwojów nerwowych (główne, nożne, trzewiowe) połączone PNIAMI NERWOWYMI, ∙ najlepiej rozwinięte u drapieżnych, ∙ u niektórych drabinka brzuszna *MAŁŻE trzy typy zwojów nerwowych (głowowe, nożne, trzewiowe) połączone pniami nerwowymi, słabo rozwinięty *GŁOWONOGI najlepiej rozwinięty; większość zwojów nerwowych skoncentrowanych i zlanych w części głowowej, tworzą duży mózg chroniony chrzęstną puszką; wysoko „uorganizowane” oczy-podobne do oczu kręgowców (KONWERGENCJA) Rozmnażanie i rozwój *ŚLIMAKI ∙ płciowe, obojnacze lub rozdzielnopłciowe ∙ zapłodnienie zewnętrzne lub krzyżowe ∙ rozwój prosty (płucodyszne) lub złożony (niektóre skrzelodyszne) *GŁOWONOGI ∙ płciowe, rozdzielnopłciowe, często z wyraźnym dymorfizmem ∙ zapłodnione wewnętrzne, w jamie płaszczowej ∙ rozwój prosty Przegląd systematyczny mięczaków MAŁŻE ∙ jako formy osiadłe zagrzebują się w piasku, czy w mule, albo przytwierdzają się do twardego podłoża ∙ ciało schowane do muszli (prawie); muszla ma klinowaty kształt (ułatwia zagrzebywanie się); wystaje tylko noga – na zewnątrz na niej znajdują się komórki zmysłowe (kształt klina). Jeśli powierzchnia jest twarda to znajdują się gruczoły bisiorowe – wydzielają substancję (w wodzie krzepną w formie jak nici – mogą nią przyklejać ∙ 2 fałdy płaszcza SYFON: wpustowy – woda wpływa do jamy płaszcza; większa średnica, szybciej przepływa woda wypustowy – woda wypływa z jamy płaszcza ∙ skrzela działają jak filtr; odżywiają się na zasadzie filtrowania ∙ otwieranie muszli automatycznie, zamykanie przez skurcze ∙ rozmnażanie: zapłod. zewn. obupłciowe, rozdzielnopłciowe ∙ stadium nazwane VALIGER (na skrzelach ryby) GŁOWONOGI -aktywne drapieżniki -opływowy, torpedowaty kształt – mniejsze opony – muszla zewn. – chroni przed dużym ciśnieniem – na końcu wora trzewiowego na krawędzi fałd w kształcie płetwy – poruszanie –> odrzut; 2 mechanizmy: lejek (pochodne nogi) na zew. mała średnica, gdy przechodzi w jamę płaszcza –> większe -efekt skurczu wspomagany skurczem ramion – oczy złożone – swoja głowa bdb wykształcone tworzące mózg chroniony przez chrzęstną puszkę -ramiona: 2 dłuższe (funkcje chwytne) na nich są przyssawki (średnica twarzy) – w otworze gębowym –> szczęki – układ krążenia –> półzamknięty i serce skrzelowe –> przyspieszają przepływ krwi przez skrzela –> energia – polują z zaskoczenia – gruczoł atramentowy –> substancja o ciemnym zabarwieniu powoduje mętnienie wody –>dezorientuje przeciwnika – wyższa czynności nerwowe – odruch omijania C0dvJk.

wu83n5cimo.pages.dev/63

wu83n5cimo.pages.dev/22

wu83n5cimo.pages.dev/91

wu83n5cimo.pages.dev/65

wu83n5cimo.pages.dev/62

wu83n5cimo.pages.dev/97

wu83n5cimo.pages.dev/51

wu83n5cimo.pages.dev/99

mięczaki zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą